نگاه خريدارانه به گوشه و کنار خانه - خانه خوب کجاست؟

نورگير بودن خانه

نور مقوله مهمي‌در معماري است كه نمي‌توان به آساني از آن گذشت. جدا از مسايل فني معماري و زيبايي شناسي، نور به علت بار گرمايي و خاصيت ميكروب‌كشي كه دارد، مي‌تواند در سلامت فضاي دروني خانه موثر باشد.

شمالي يا جنوبي، شرقي يا غربي؟ کدام طرف؟

در شهرهاي بزرگ براي نورگيري بهتر جهت شمالي، جنوبي بهتر است و اين به عنوان يك امتياز محسوب مي‌شود ولي شناخت ويژگي‌هاي نورهاي جبهه‌هاي گوناگون مي‌تواند در تعيين جهت‌گيري، بسته به نظر طراحي تغيير كند. نور جنوب در نيمكره شمالي زمين جهت اصلي نورگيري است چرا كه خورشيد براي اين قسمت همواره از طرف جنوب مي‌تابد، بنابراين انرژي گرمايي و نوراني زيادي دارد. نور شرق و غرب نورهايي هستند كه تنها ساعات محدودي از روز درك مي‌شوند. نور شرق به هنگام صبح با انرژي گرمايي كم و روشنايي متوسط بوده و نور غرب كه به اصطلاح نور تيزي است، چشم را اذيت مي‌كند. درباره نور شمال بايد گفت اين نور از انعكاس خورشيد روي سطوح ديگر درك مي‌شود زيرا هرگز خورشيد متمايل به شمال نمي‌شود و نوري انعكاسي است. به همين علت، انرژي نوراني و گرمايي متعادلي دارد. با اين تفاسير، براي مثال بهتر است آشپزخانه سمت نور شمال باشد. البته قرارگيري فضاها بر اين اساس حكم نيست بلكه پيشنهاد است و طراحي مي‌تواند به گونه‌اي باشد كه نور غرب نيز نوري مناسب باشد.

خانه‌اي بدون صدا

خيلي از مشكلات بهداشتي از جمله بحث آلودگي صوتي بافت‌هاي مسكوني شهري ناشي از سياست‌هاي غلط شهرسازان و سازمان‌هاي شهري است. براي مثال، بزرگراه‌هاي شهري به ويژه در شهرهاي بزرگ نه خيابان هستند و نه بزرگراه. رعايت نکردن حريم ساخت حاشيه بزرگراه‌ها سبب مي‌شود تا آلودگي صوتي يكي از مشكلات خانه‌هاي مجاور باشد، همچنين خانه‌هاي مجاور فرودگاه‌ها، ترمينال‌هاو... آلودگي صوتي بالايي را متحمل مي‌شوند. صوت مزاحم از مواردي است كه به مرور تاثير خود را نشان مي‌دهد که سردرد‌هاي شديد و كم شدن قدرت شنوايي از آن جمله است.

بنابراين يک ساختمان از دو جنبه بايد مورد بررسي قرار گيرد:

• جنبه اول بيشتر بحث پيشگيري است كه بايد پيش از ساخت لحاظ شود.

• جنبه دوم، جنبه معمارانه است كه بيشتر جنبه درماني دارد. استفاده از عايق صوتي مي‌تواند يكي از راه‌ها باشد. ايجاد صوت‌شكن و يا استفاده از ترفندهاي خاص طراحي نيز مي‌تواند مفيد باشد.

سيستم‌هاي گرمايشي و سرمايشي

درجه حرارت مناسب براي آسايش ‌در منزل حدود 18 تا 25 درجه است كه به آن حد آسايش مي‌گوييم. براي برآوردن حد آسايش ‌و شرايط مطبوع داخلي در ابتدا بايد سيستم گرمايشي و سرمايشي مناسب انتخاب شود كه اتفاقا طيف آنچنان گسترده‌اي هم براي منازل نيست، براي ساختمان‌هاي با ارتفاع محدود به ‌طور معمول سيستم گرمايشي شوفاژ و كولر براي تامين گرمايش و سرمايش انتخاب معمول است كه خالي از ايراد هم نيست. در ساختمان‌هاي بزرگ‌تر نوع سيستم به‌وسيله مهندسان مكانيك انتخاب و محاسبه مي‌شود. علاوه بر اين، بايد در عايق بندي‌هاي حرارتي و رطوبتي و نيز درزبندي‌ها و استفاده از پنجره‌هاي دوجداره نيز دقت شود. خوشبختانه صدا و سيما در اين زمينه برنامه‌هاي خوبي تهيه كرده كه با وجود ايرادات موجود، در آموزش مردم موثر است.

دفتر تدوين و ترويج مقررات ساختمان هم در مبحث نوزدهم سلسله مقررات ملي ساختمان در رابطه با صرفه‌جويي انرژي در ساختمان به تفصيل بحث كرده است. اين مقررات که اجراي آن الزامي است. عبارت است از:

• عايق‌كاري ديوارهاي خارجي ساختمان مانند عايق‌كاري ديوارهايي كه با محيط بيرون و يا فضاهايي كه از نظر دمايي كنترل نمي‌شوند نظير پيلوت.

• نصب پنجره‌هاي دوجداره با قاب‌هاي فلزي، چوبي و يا PVC استاندارد

• عايق‌كاري كانال‌هاي هوا، لوله‌هاي تاسيسات و سيستم توليد آب‌گرم

• نصب سيستم‌هاي كنترل‌كننده موضعي نظير شيرهاي ترموستاتيك روي رادياتورها

• نصب سيستم‌هاي كنترل مركزي هوشمند و مجهز به سنسور اندازه‌گيري دماي هواي محيط

مزاياي اجراي اين مبحث در ساختمان عبارت است از:

•كمك به اقتصاد خانواده

• افزايش رفاه نسبي در نتيجه مصرف صحيح انرژي

• كمك به اقتصاد ملي

•كاهش مصرف سوخت و در نتيجه كاهش آلودگي‌هاي ناشي از آن

• امكان برقراري دماي ثابت در محيط

• تنظيم دماي دلخواه در اتاق به منظور تامين شرايط آسايش

•كاهش ظرفيت اوليه سيستم گرمايش و سرمايش تا 40 درصد

• كاهش استهلاك سيستم گرمايش و سرمايش

• توزيع متعادل حرارت و امكان برقراري دما‌هاي متفاوت در هر اتاق

• حداقل 50 درصد كاهش مصرف سوخت و هزينه‌هاي مربوطه

خانه‌هاي ضدزلزله

خوشبختانه در اين زمينه آيين‌نامه معروف 2800 وجود دارد كه بعد از زلزله تاسف بار منجيل و رودبار در سال 69 به شدت از سوي سازمان‌هاي دولتي پيگيري شد و هر ساله نسخه‌ها اصلاح شده و با سخت‌گيري بيشتر منتشر مي‌شود كه دستورالعمل مهندسان، طراحان و ناظران است و عمل به اين آيين‌نامه مي‌تواند تا حد زيادي ضامن ايمني ساختمان باشد. اصولا ساختمان‌هاي ضد زلزله بايد طراحي سازه مقاوم داشته باشند. خيلي از مردم فكر مي‌كنند كه اگر براي مثال به جاي تيرآهن شماره 18 از تير آهن 20 استفاده كنند، بهتر است، در حالي كه اين اشتباه مطلق است چرا كه ممكن است نتيجه معكوس داشته باشد. مقاوم بودن ساختمان به معناي بزرگ كردن ابعاد سازه آن نيست بلكه بايد در طراحي و محاسبات سازه‌اي به شيوه‌اي بهينه عمل شود.جدا از بحث سازه‌اي، در معماري نيز بايد مواردي لحاظ شود. هر چقدر ساختمان سبك‌تر باشد در زلزله ايمني بيشتري وجود دارد زيرا تلفات جاني كمتري خواهد داشت. استفاده از مصالح سبك در سقف و ديوارها، پرهيز از سطوح شيشه‌اي وسيع بدون سازه نگه ‌دارنده به ويژه در نما از جمله اين موارد است.ضمن اينكه لوله‌كشي گاز ساختمان بسيار مهم است چون در صورت ايجاد زلزله و رعايت نکردن استانداردهاي لازم و ايجاد شكست در لوله‌ها، آتش‌سوزي حادث خواهد شد. به‌علاوه ما نمي‌توانيم خانه‌اي كاملا ضد زلزله داشته باشيم و بحث طراحي در اينجا معطوف به اين قضيه است كه خسارت‌هاي احتمالي در برابر زلزله‌هاي شديد به حداقل كاهش يابد.

اطفاي حريق

دفتر تدوين و ترويج مقررات ساختمان اقدام به انتشار سلسله مقررات ملي ساختمان کرده است كه جلد سوم از اين مبحث فقط به همين موضوع اشاره دارد. بر طبق اين مقررات داشتن پله دوم و پله فرار در ساختمان‌هاي بالاي چهار طبقه و با متراژ هر طبقه 400 متر به بالا در خانه‌هاي مسكوني ضروري است و فاصله اين پله‌ها بايد به اندازه نصف قطر بزرگ ساختمان باشد. قراردادن شيلنگ آتش‌نشاني و متصل به جريان آب و يا كپسول‌هاي پودري در فضاي راهروهاي مشاع مسكوني ضروري است. توجه به طراحي خروجي‌هاي ساختمان بسته به ظرفيت ساكنان، قرار دادن آتش خاموش‌كن‌هاي سقفي در پاركينگ به ازاي هر ماشين و راه‌هاي ارتباطي پاركينگ، استفاده از پوشش‌هاي ضد حريق روي ستون‌ها، درهاي خروجي و ديوارهاي پلكان‌ها از جمله مواردي است كه سازمان آتش نشاني نيز بر رعايت آنها تاكيد دارد.

فضاي داخلي ساختمان
متاسفانه نقش معمار (آرشيتكت) در جامعه امروز ما فراموش شده است و شهروندان الگوهاي مناسبي ندارند و به حداقل‌ها راضي مي‌شوند. ايراد اصلي به سازندگان و كارفرمايان بازمي‌گردد كه حاضر نيستند در اغلب موارد با صرف هزينه‌اي بيشتر، طرحي خوب و بدون مشكل براي ساكنان بعدي داشته باشند. جدا از نماهاي نازيبا كه در سطح شهر داريم، فضاهاي داخلي نيز چندان راضي كننده نيست. بي‌توجهي به تناسبات فضايي، نورگيري و مسايل زيبايي‌شناسي مانند فرم، رنگ در داخل و خارج خانه، سبب ايجاد نوعي معماري به اصطلاح بساز بفروشي شده كه جاي تاسف دارد.

نکاتي که بايد هنگام خريد خانه به آن توجه کرد از نگاه کارشناسان بهداشت

براي دانستن نکات بهداشتي هنگام خريد خانه پاي صحبت يک متخصص بهداشت نسشته ايم. آقاي دکتر عامري دکتراي بهداشت محيط و استاد دانشگاه يک خانه بهداشتي را اينطور تعريف مي‌کند:

هر خانه‌اي بايد چهار رکن اساسي را براي ساکنينش تامين کند. اين چهار رکن عبارتند از: 1) تامين رفاه جسمي و احتياجات مربوط به آن، 2) تامين احتياجات روحي و رواني، 3) جلوگيري از بيماري‌هاي واگير و مسري و 4)‌جلوگيري از حوادث و سوانح.

• آنچه که بسيار مهم است محل و مکان مسکن است اما در کلان شهرها اين مشکل زياد است. زيرا در بيشتر محل‌ها هم‌‌ سر و صدا زياد است و هم هوا آلوده است. در يک طرح تحقيقاتي در انگلستان مشخص شد، هواي منطقه در اطراف بزرگراه‌ها حداقل 25 درصد سرب بيشتري نسبت به ساير اماکن دارد. از طرفي سر و صداي زياد روي ضربان قلب، گردش خون و سيستم ايمني بدن تاثير بدي مي‌گذارد.

• همچنين اگر مسکن در محل‌هاي تجاري باشد، سر و صداي عابران و شغل‌هاي گوناگون مشکل ايجاد خواهد کرد. که در اين صورت عايق‌بندي خانه براي جلوگيري از سر و صدا بسيار تاثيرگذار است.

• اگر خانه کنار بيمارستان واقع شده باشد، رفت و آمد بيماران، فاضلاب و زباله‌هاي بيمارستاني مورد توجه قرار مي‌گيرد. البته بيمارستان‌ها موظف‌اند زباله‌ها را طبق اصول و به طور جداگانه از بخش‌ها جمع‌آوري کرده و در زباله سوزهاي خود بيمارستان بسوزانند. فاضلاب بيمارستان نيز حتما بايد تصفيه شود که در چنين شرايطي مشکلي براي خانه‌هاي نزديک بيمارستان ايجاد نخواهد شد. بيماران مراجعه کننده به بيمارستان‌ هم بايد نکات بهداشتي را رعايت کرده و از انداختن هرگونه خلط، آب دهان و زباله‌هاي خود در اطراف بيمارستان خودداري کنند که البته اين امر نياز به فرهنگ‌سازي دارد.

• نکته بعدي سيستم آب آشاميدني سالم است که هر خانه‌اي بايد از آن بهره‌مند باشد. همچنين در مسکن بهداشتي و مناسب بايد امکان جابه‌جايي آسان، دستيابي به نور طبيعي کافي يا روشنايي مصنوعي وجود داشته باشد. ساختمان بايد تا حد امکان قديمي، نمناک و کلنگي نبوده و فاقد نم باشد. زيرا در اين صورت موجب تجمع انواع حشرات و بندپايان مي‌شوند که آنها نيز بيماري‌ها را منتقل مي‌کنند.

• در يک مسکن مناسب بايد سيستم دفع زباله وجود داشته باشد. به خصوص در آپارتمان‌ها بايد از سيستم شوتينگ استفاده شود، به شرط آنکه ساکنان نيز رعايت کرده و موجب تجمع زباله نشوند. تجمع زباله موجب مي‌شود زباله تحت تاثير ميکروب‌هاي بي‌هوازي قرار گرفته و گازهايي از آنها متصاعد شود که مهم‌ترين آنها گاز هيدروژن سولفوره يا بوي تخم‌مرغ گنديده است. اين گاز موجب آزار ساکنان شده و سبب تجمع حيوانات موذي مي‌شود.

• خانه‌ها سيستم فاضلاب و اگوکشي وجود داشته باشد تا بتواند فاضلاب را هدايت کند.

• رنگ داخل خانه نبايد تاريک باشد و از رنگ‌هاي روشن، ملايم و شاد استفاده شود.

• توالت خانه حتما بايد داراي شترگلو و سيفون باشد. شترگلو موجب مي‌شود ارتباط بيرون و درون توالت قطع شده، بو بايد در ساختمان نپيچد و از ورود حشرات جلوگيري کند. کف و ديوارهاي توالت، حمام و آشپزخانه تا سقف حتما از جنس قابل شستشو باشد تا بهداشت آن به طور کامل تامين شود.

• آشپزخانه بايد تا حد امکان بزرگ باشد و داراي هود يا هواکش باشد تا مانع پيچيدن بو در خانه شود.

• پنجره‌ها بايد حدود 20 تا 25 درصد نور خانه را تامين کنند. از قسمت پايين به کف نچسبيده باشند تا امکان پرت شدن به خصوص در کودکان وجود نداشته باشد و حتما داراي توري‌هاي سالم باشند تا از ورود حشرات به خانه جلوگيري به عمل آيد.

• در صورتي که در خانه از رادياتور و شوفاژ استفاده نمي‌شود، خانه بايد به دودکش استاندارد مجهز باشد تا مانع پخش شدن گاز مونوکسيدکربن در خانه شود.
شريعتي - سهيل
دیباجی جنوبی
يوسف آباد